Domowe probiotyki
Probiotyki
Probiotyki, według aktualnie przyjętej definicji przedstawionej przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) oraz Światową Organizację Zdrowia (WHO) w 2002 r. to: żywe organizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystne efekty zdrowotne. Według aktualnej wiedzy produkty probiotyczne powinny zawierać w 1 g 10 milionów bakterii Bifidobacterium albo 100 milionów bakterii Lactobacillus. Probiotyki to nie tylko bakterie. Mogą to być również drożdże Saccharomyces boulardii. Żywność probiotyczna, zawierająca żywe kultury bakterii jelitowych o zdolnościach do kolonizacji trwałej lub przejściowej przewodu pokarmowego jest przykładem żywności funkcjonalnej, o pożądanym działaniu prozdrowotnym. Probioza natomiast to spożywanie mikroorganizmów, w określonej dawce, w celu walki z patogenami oraz w profilaktyce i terapii wielu schorzeń.
Działanie probiotyków:
Działanie probiotyków polega przede wszystkim na odbudowie naturalnej flory jelitowej w organizmie i wzmacnianiu odporności. Wspomagają pracę układu pokarmowego oraz przywracają równowagę układu pokarmowego i rozrodczego. Zaburzenie tej równowagi prowadzi do wielu schorzeń, np. biegunek, zaparć, obniżenia odporności, wrzodów, nadżerek, złej przemiany bakterii, a według najnowszych badań, nasze jelita są nazywane „drugim mózgiem” i uważa się, że zaburzenia flory jelitowej mogą przyczyniać się nawet do depresji. Czynniki zaburzające prawidłowe funkcjonowanie flory jelitowej to: - „złe” bakterie, które zaczynają dominować i powodują stany zapalne, - antybiotykoterapia, radio- i chemioterapia, które wyniszczają florę jelitową, - palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, przewlekły stres, - antykoncepcja hormonalna, - niewłaściwa dieta – fast-foody i wysokoprzetworzona żywność. Zalecane jest zażywanie probiotyków również w okresie ciąży oraz przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka. Pomagają zlikwidować zaparcia i biegunki, chronią przed alergią oraz zwiększają wchłanianie składników odżywczych z pokarmu do krwi. Wzmacniają także układ odpornościowy dziecka.
Prebiotyki
Prebiotyki to substancje wspomagające rozwój flory bakteryjnej, które same w sobie nie zawierają mikroorganizmów, ale są dla nich jedynie pożywką. Jest to rodzaj węglowodanów, które pełnią rolę stymulującą, a organizm nie jest w stanie ich strawić. To np. inulina, fruktooligosacharydy, laktuloza i inne. Ich zadaniem jest wspomaganie pracy układu odpornościowego oraz rozwoju dobrej flory jelitowej oraz zapobieganie namnażaniu się patogenów chorobotwórczych. Pomagają także w przyswajaniu minerałów, np. wapnia i magnezu, regulują gazy jelitowe usprawniając trawienie, redukują zaparcie i wspomagają leczenie zespołu jelita drażliwego.
Synbiotyki
Połączenie pre- i probiotyku nazywane jest synbiotykiem i wykazuje działanie synergistyczne. Ich funkcją jest działanie na rozwój pożytecznej mikroflory jelitowej na skutek pobudzania probiotyków prebiotykami oraz hamowanie rozwoju patogennej flory jelitowej.
Naturalne probiotyki
Probiotyki to nie tylko suplementy w formie kapsułek dostępne w aptece. Przy wyborze gotowych suplementów pojawia się coraz więcej wątpliwości i pytań, a stan wiedzy nadal nie jest wystarczający. Dzisiaj wiadomo, że obecność w produkcie pożytecznych bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium nie wystarczy. Przy wyborze preparatu trzeba wziąć pod uwagę bezpieczeństwo stosowania, cechy funkcjonalne i technologiczne. Na etykiecie powinien się znaleźć skład z podaniem rodzaju, gatunku, symbolu szczepu z zastosowaniem aktualnej nomenklatury bakterii, minimalna liczba żywych bakterii w końcowym okresie trwałości, zalecana dawka produktu, która ma przynieść korzyści zdrowotne, spodziewane efekty zdrowotne, zalecane warunki przechowywania oraz kontakt z producentem. Należy pamiętać, że właściwości danego probiotyku są szczepozależne i pozytywnych cech jednej bakterii, nie można przypisywać innej, nawet jeśli jest blisko spokrewniona. Bakterie Bifidobacterium i Lactobacillus powstają naturalnie w procesie fermentacji, znanym od bardzo dawna i wykorzystywanym w polskiej kuchni (i nie tylko). Możemy je znaleźć także w przetworach mlecznych. Są tanie i powszechnie dostępne. Możemy je zrobić sami w domu.
Kapusta
Kiszona kapusta – bogata jest w probiotyki oraz witaminy A, B12, B6 i C, błonnik pokarmowy, minerały, takie jak żelazo, wapń, fosfor i magnez. Wzmacnia odporność i zapobiega przeziębieniom. Kapusta fermentuje za sprawą bakterii kwasu mlekowego Lactobacillus plantarum. Ta zakupiona w sklepie, często jest „oszukana”. Zamiast kapusty kiszonej, którą uzyskuje się w naturalnym procesie kiszenia, gdzie najpierw się ją szatkuje, dodaje soli i przypraw, a potem trwa około 2 tygodniowy proces fermentacji mlekowej, sprzedaje się nam kapustę kwaszoną, która powstaje przez szatkowanie, ubijanie, zalanie octem, dodanie cukru, soli, przypraw i konserwantów. Ta druga nie zawiera bakterii acydofilnych. Dlatego warto samemu sobie ją przygotować. Poniżej podajemy przepis na domową kapustę kiszoną. Składniki: 5 kg białej kapusty 100 g soli niejodowanej Ewentualnie: 1 łyżka kminku 5 marchewek kilka gałązek kopru liście laurowe, ziele angielskie, pieprz w ziarnach, owoce jałowca Przepis Kapustę należy pokroić na cztery ćwiartki i poszatkować. Jeśli dodajemy marchewkę, to ścieramy ją na tarce o grubych oczkach, dodajemy przyprawy, wszystko mieszamy, posypujemy solą o ugniatamy aż do czasu, gdy puści sok. Najlepiej ją kisić w kamionkowym naczyniu. Na dnie naczynia układamy koper, potem kilkucentymetrową warstwę kapusty, mocno ubijamy i posypujemy solą (ewentualnie dokładamy też przyprawy i dodatki). Następnie znów kładziemy warstwę kapusty, posypujemy solą - i tak aż do momentu, gdy wypełnimy naczynie. Trzeba pamiętać, żeby zostawić od brzegu naczynia 4-5 cm wolnego miejsca, gdyż sok podczas fermentacji będzie kipieć. Podczas nakładania kapusty trzeba ją dobrze ubijać, tak by wycisnąć spomiędzy pokrojonych liści jak najwięcej powietrza (jest to fermentacja beztlenowa), inaczej zgnije, zamiast się ukisić. Pod wpływem soli kapusta puści sok, który ją zabezpieczy przed dostępem tlenu, trzeba ją jednak jeszcze docisnąć, tak by warstwa soku dokładnie przykrywała pokrojone liście kapusty. Na ostatniej warstwie kładziemy talerzyk i obciążamy kamieniem. Otwór naczynia zabezpieczamy gazą lub ściereczką.
Ogórki kiszone
Ogórki kiszone – są bogate w witaminy z grupy B (B2, B3, B6 i B12), które korzystnie wpływają na układ nerwowy. Bakterie kwasu mlekowego powstające podczas kiszenia, poprawiają trawienie, usuwają toksyny z organizmu, łagodzą dolegliwości związane z wrzodami żołądka, leczą stany zapalne. Składniki: 15 kg ogórków gruntowych 500 g soli kamiennej niejodowanej 12 litrów wody pęczek kopru wraz z nasionami 2 główki czosnku 2-3 łyżki gorczycy liście laurowe (kilka) łyżka czarnego pieprzu lub kilka ziaren 3 korzenie chrzanu 2 łyżki ziela angielskiego Przepis Przygotuj solankę – zagotuj 2 litry wody z 500 g soli. Do beczki lub kamionkowego naczynia włóż ogórki, pokrojone w poprzek główki czosnku, przyprawy, chrzan i koper. Zalej solanką i dolej zimnej wody, tak aby przykryła ogórki. Obciąż talerzem z kamieniem. Całość zakręć i zostaw na 1-2 w temperaturze pokojowej. Po tym czasie przełóż je w słoiki, zalej sokiem z beczki i pasteryzuj przez ok. 15 minut w wodzie o maksymalnej temp. 80 stopni. Zakwas z buraków – są bogatym źródłem witaminy C, kwasu mlekowego, foliowego, witamin z grupy B oraz minerałów: żelaza, wapnia, magnezu i potasu. Korzystnie wpływają na układ krwionośny i obniżają ciśnienie. Przepis znajdziecie Państwo tutaj. Kwas chlebowy – jest produkowany na drożdżach i bakteriach kwasu mlekowego, ma smak chleba razowego. Jest tradycyjnym napojem spożywanym na Podlasiu, świetnie gasi pragnienie. W handlu dostępne są napoje o smaku kwasu chlebowego, zawierają jednak wiele dodatków i są ubogie w probiotyki. Składniki: 1 kg chleba razowego na zakwasie 8 litrów wody 0,5 kg cukru 1 łyżka drożdży rodzynki Przepis: Zagotuj wodę i wrzuć do niej chleb. Odstaw roztwór na 24 godziny, a następnie przecedź i chleb wyciśnij przez gazę. Dodaj cukier, sok z cytryn, drożdże i uzupełnij przegotowaną wodą do pojemności 8 litrów. Zostaw na 12-24 godziny i zdejmij pianę z wierzchu. Przecedź przez gęste sito i rozlej do butelek. Odlej osad pozostały na dnie garnka. Do każdej z butelek wrzuć 2-3 rodzynki. Zakręć butelki i odstaw w chłodne miejsce. Gdy rodzynki wypłyną na górę, napój nadaje się do picia. Jogurt naturalny, kefir, maślanka – jogurty z dodatkiem cukru, które można kupić w sklepach, reklamowane jako probiotyki, nie mają działania probiotycznego. Produkty mleczne można z łatwością przygotować kupując żywe kultury bakterii. Można też samodzielnie zrobić jogurt kupując naturalny jogurt dobrej jakości, bez dodatków. Składniki: 1 litr mleka ekologicznego (nie może być UHT) 5 łyżek jogurtu naturalnego bez dodatków Przepis: Mleko zagotuj i ostudź do temperatury 35 st. C. Po przelaniu do słoika, dodaj 5 łyżek jogurtu naturalnego. Przykryj gazą i odstaw w miejsce o temp. ok. 40 stopni, np. do ciepłego piekarnika. Po kilku godzinach jogurt będzie gotowy. Rejuvelac – jest to napój ze sfermentowanych nasion pszenicy, żyta, jęczmienia, gryki, prosa, quinoa i innych ziaren zbóż. Jest bogaty w witaminy z grupy B, K, enzymy, białka, węglowodany, kwas mlekowy. Składniki: 1 szklanka suchych nasion gryki niepalonej 1,5 litra wody woda do płukania Przepis: Grykę opłucz i wsyp do słoika, a następnie zalej dwoma szklankami wody. Przykryj następnie gazą i odstaw w ciepłe miejsce na 8-10 godzin. Wylej nasiona na sitko i płucz przez 2 minuty. Po tym czasie przełóż do słoika i ponownie zakryj gazą. Następnie odstaw w ciepłe miejsce na 36 godzin. Po tym czasie codziennie, trzy razy w ciągu doby opłukuj je ciepłą wodą. Powinny zacząć kiełkować. Przepłucz jeszcze raz, przełóż do 2-litrowego słoja i wlej ok. 1,5 litra wody. Przykryj gazą i odstaw w ciepłe miejsce na 48 godzin. Gdy woda zmętnieje i pojawią się bąbelki powietrza, oznacza to, że rozpoczął się proces fermentacji. Po 48 godzinach przelej nasiona na sitko nad czystą miską. Płyn, który uzyskasz to Rejuvelac. Wlej do butelek i przechowuj w lodówce.
Kombucha
Kombucha (grzybek herbaciany) – kolonia bakterii i specjalnej kolonii drożdży, które żyją w symbiozie. Zawiera liczne kwasy organiczne, m.in. kwas octowy, mlekowy i glukonowy, witaminy z grupy B, kwas askorbinowy (witamina C) i składniki mineralne (magnez, wapń, żelazo i miedź). Grzybek równoważy metabolizm, wpływa na oczyszczanie krwi oraz na kwasowość organizmu, podnosi poziom energii, wspomaga procesy detoksykacyjne i trawienne organizmu. Podnosi odporność organizmu. Składniki: 1 kombucha 2 łyżeczki octu jabłkowego lub winnego 1 szklanka cukru trzcinowego nierafinowanego 3 litry wody 6-7 torebek herbaty Przepis: Zaparz herbatę z 6-7 torebek i 3 litrów wody. Przestudź i przelej do słoja, dodaj odrobinę octu i kombuchę. Przykryj gazą. Odstaw napój na 5-7 dni. Po tym czasie napój zacznie fermentować. Po 15 dniach odbywa się druga fermentacja. Po tym czasie napój przelej do butelek i wstaw do lodówki. Aby grzyb był stale aktywny, należy po dwóch dniach dolewać tyle wody z herbatą i cukrem, ile się wypiło. W ten sposób mamy ciągle gotowy napój.
Zupa miso
Zupa miso – czyli wywar z tofu i warzyw, w którym mogą się znaleźć także grzyby shiitake i mun oraz makaron. Składniki: 250 g marchwi 300 g brokułów 125 g kapusty pak choi 100 g grzybów shitake 125 g tofu 1 litr bulionu warzywnego 40-50 g pasty miso Przepis: Marchew obieramy i kroimy w plasterki o grubości ok. 0,5 cm. Brokuły rozdzielamy na małe różyczki. Kapustę pak choi oczyszczamy, białe łodygi i zielone liście kroimy oddzielnie w poprzek w szerokie paski. Grzyby oczyszczamy i kroimy w plasterki. Tofu osączamy i najpierw kroimy w plasterki, a następnie w romby. Bulion zagotowujemy, a następnie gotujemy w nim pod przykryciem marchew, brokuły i łodygi pak choi przez 5 minut. Dodajemy grzyby i zielone liście pak choi i gotujemy przez kolejne 2 minuty. Odlewamy 1 łyżkę wazową bulionu. Rozpuszczamy w niej 40 g pasty miso i wraz z tofu dodajemy do zupy. Oliwki – są naturalnymi probiotykami, ponieważ kupujemy je w zalewie. Jako źródło kwasu mlekowego powstałego w czasie fermentacji oczyszczają organizm i wzmacniają jego układ odpornościowy. Dzięki zawartości kwasu mlekowego, regulują florę bakteryjną w jelitach i biorą udział w syntetyzowaniu witaminy K oraz niektórych witamin z grupy B. Inne probiotyki to: fermentowane produkty sojowe – tempeh, fermentowany sos sojowy, salami – bakterie Lactobacillus konserwują mięso poprzez jego zakwaszenie, naturalnie fermentowany ocet jabłkowy.
Naturalne prebiotyki
Aby zadbać o zdrową florę jelitową, powinniśmy je spożywać równolegle z probiotykami. Karczochy – jedne z najmocniejszych prebiotyków – zawierają 3-20% inuliny, poza tym są bardzo zdrowe dla wątroby. Korzeń cykorii – bardzo skuteczny naturalny prebiotyk, bogaty w inulinę. Można dodawać go w formie przyprawy do wielu potraw, albo pić go w formie naparu. Jest składnikiem kawy zbożowej – Inki albo Anatol. Czosnek – aż w 15% składa się z inuliny, jest więc skutecznym prebiotykiem. Soczewica – zawiera od 3-10% inuliny, doskonale dba o zdrową florę jelitową. Kiełki pszenicy – zawierają 5% inuliny. Mąka pszenna – spożywana z umiarem zawiera 5% inuliny. Banany – mają w swoim składzie również 5% inuliny.
Warto sięgnąć do literatury na temat flory jelitowej i znaczenia probiotyków. Źródła: Kaźmierska A. 2014. Probiotyki – recepta na zdrowie? Kosmos, tom 63(3): 455-472. Szajewska H. 2010. Probiotyki w Polsce – kiedy, jakie i dlaczego? Gastoenterologia Kliniczna 2(1): 1-9. Szajewska H. 2017. Probiotyki – aktualny stan wiedzy i zalecenia dla praktyki klinicznej. Med. Prakt. 7-8: 19-37. Mojka K. 2014. Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje. Probl Hig Epidemiol 95(3): 541-549. https://krokdozdrowia.com/probiotyki-prebiotyki-15-produktow/. https://dziecisawazne.pl/naturalne-probiotyki/.