Kilka słów o kawie i jej zdrowotnych właściwościach

"Kawa musi być gorąca jak piekło, czarna jak diabeł, czysta jak anioł, słodka jak miłość."

- Charles-Maurice de Talleyrand

Historia odkrycia kawy

W IX w. etiopski pasterz kóz, Kaldi zauważył, że zwierzęta tańczą i podskakują po zjedzeniu czerwonych jagód, które obecnie znamy jako owoce kawy. Zebrał kilka magicznych jagód i zaniósł do szamana, a ten wrzucił je do ognia. Aromat palonych ziaren był tak odurzający, że szybko wydobyto je z ogniska, zmielono i wrzucono do gorącej wody. Taka jest historia pierwszej na świecie filiżanki kawy.

Jagody kawowca

Kawa była ulubionym napojem spiskowców politycznych, rewolucjonistów i myślicieli. Ziarna kawy przybyły do Włoch z Imperium Otomańskiego podczas rozkwitu jego kontaktów handlowych z Wenecją (w XVII w.). Pierwsza wenecka kawiarnia powstała w 1645 r. Za sprawą Włochów powstała pierwsza kawiarnia w Paryżu, gdzie popijając kawę Voltaire, Rousseau i Diderot tworzyli filozofię, która doprowadziła do wybuchu Rewolucji Francuskiej. Kawiarnie rozprzestrzeniły się po Europie i stały się ulubionym miejscem spotkań. W 1901 r. opatentowano pierwszy ekspres do kawy, który nie był jeszcze doskonały ze względu na posmak spalenizny w parzonej przez niego kawie. Stał się on jednak pierwowzorem urządzeń, które początkowo znajdowały się kawiarniach, a z czasem trafiły do naszych domów.

Świat kawy (urodaizdrowie.pl)

Gatunki kawowca

 Najczęściej uprawiane są dwa gatunki – arabika i robusta. Na czym polega różnica?

Arabika pochodzi z Jemenu, stanowi dwie trzecie światowej produkcji kawy. Uprawia się ją także w Etiopii, Sudanie, Ameryce Łacińskiej, Indiach i Indonezji. Preferuje regiony wyżej położone. Ziarna arabiki mają pełniejszy smak niż robusta.

Robusta stanowi jedną trzecią światowej produkcji kawy. Jej uprawa wymaga mniejszych nakładów finansowych, gdyż dobrze rośnie na nizinach. Uprawia się ją w Afryce, Brazylii, w południowo-wschodniej Azji, zwłaszcza w Wietnamie. Zawiera dwa razy więcej kofeiny niż arabika. Napój otrzymywany z ziaren robusty ma bardziej ziemisty kolor i charakterystyczny aromat. Z gorszych odmian produkuje się kawy rozpuszczalne, a z odmian premium robi się espresso. Wielu włoskich producentów kawy do mieszanek dodaje 10% robusty, aby polepszyć konsystencję cremy. We Francji smak robusty jest ceniony.

Palenie kawy

Podczas tego procesu ziarna tracą wilgoć, zwiększają objętość, a olejki eteryczne przemieszczają się ku ich powierzchni. To dzięki tym olejkom kawa ma charakterystyczny aromat. Kawa zawiera ponad 800 różnych aromatów – od zapachu czekolady po nutę dymu z cygara. Im ciemniejsze ziarna, tym dłużej były palone i mogą zawierać mniej kofeiny niż jasne.

Certyfikaty

„Fair Trade” (sprawiedliwy handel) – oznacza, że kawę zakupiono bezpośrednio od farmerów i hodowców, oferując im uczciwą cenę. Pomaga to polepszyć lokalne warunki i poziom życia w ekonomicznie zacofanych regionach, dzięki przeznaczeniu pieniędzy na szkoły czy szpitale. W tradycyjnym handlu odbywającym się przez pośredników, dyskryminuje się najbiedniejszych i najsłabszych dostawców.

„Rainforest Alliance” (przymierze lasów deszczowych) – celem tej organizacji jest ochrona lasów tropikalnych, dążąca do zmiany sposobu uprawy ziemi i praktyk biznesowych, tak aby nie naruszano równowagi ekologicznej. Kawa oznaczona takim certyfikatem pochodzi z farm i rejonów, gdzie dba się o wodę, glebę i ostoje dzikiej zwierzyny, robotnicy są dobrze traktowani, a ich rodziny mają zapewniony dostęp do edukacji i opieki medycznej.

Kawa organiczna – oznaczona „euroliściem”, nie zawiera żadnych chemicznych dodatków, a  podczas jej produkcji nie używa się pestycydów.

Kawa bezkofeinowa – zazwyczaj proces eliminacji kofeiny odbywa się metodą „swiss water”. Surową zieloną kawę namacza się w gorącej wodzie, która wypłukuje kofeinę. Powstałą wodę przepuszcza się przez filtry węglowe zatrzymujące kofeinę. Ekstrakt jest wykorzystywany do wypłukiwania kofeiny z nowych, zielonych ziaren. Kawa traci kofeinę, ale aromat zostaje. Energia, którą uzyskujemy po wypiciu filiżanki kawy, nie ma nic wspólnego z kofeiną, a jej źródłem jest przede wszystkim intensywny aromat. Arabika zawiera o połowę mniej kofeiny niż robusta (na postawie: „Kawa. Sekrety baristy”, opracowanie zbiorowe, Wydawnictwo RM, 2012).

Rodzaje kawy

Rodzaje kawy (stylowi.pl)

„Espresso” to skrót nazwy „caffè espresso”. Jest podstawą do przygotowania innych rodzajów kawy. Otrzymuje się go przez przepuszczenie wody o temperaturze 90 st. C pod ciśnieniem przez drobno zmieloną kawę. W procesie tym powstaje niepowtarzalna „crema” – gęsta, jedwabista warstwa pianki, znaku rozpoznawczego espresso (na postawie: „Kawa. Sekrety baristy”, opracowanie zbiorowe, Wydawnictwo RM, 2012).

Powyżej znajdą Państwo w postaci graficznej podstawowe rodzaje kawy. Poniżej ciekawostka.

Najdroższą kawą świata jest kawa luwak (kopi luwak) – jej filiżanka kosztuje niemal 100 zł. Ziarna wydobywa się z odchodów indonezyjskiego łaskuna muzanga (Paradoxurus hermaphroditus) z rodziny łaszowatych, który zjada tylko najlepsze owoce kawy. Po częściowym nadtrawieniu w żołądku zwierzęcia kawa traci gorzki smak i zyskuje lepszy aromat. Ziarna się myje, praży i mieli. Ten rodzaj kawy amatorów ma głównie w USA i Japonii.

Właściwości zdrowotne kawy

O wpływie kawy na nasze zdrowie krążą sprzeczne opinie. Z jednej strony mówi się, że jest ona niezdrowa, że podwyższa ciśnienie krwi, uzależnia, pozostawia osad na zębach, wypłukuje wapń z organizmu. Coraz częściej słyszymy jednak pozytywne opinie na temat tego napoju.

Kofeina jest substancją o gorzkim smaku, występującą pod postacią białego proszku. Naturalnie występuje w liściach krzewu herbacianego (Camelia sinensis), ostrokrzewu paragwajskiego Mate (Ilex paraguaiensis), nasionach kawy (Coffea arabica, Coffea canephora), kakao (Theobroma cacao), liany brazylijskiej paulinia gwarana (Paulinia guarana), zarodkach nasion koli (Cola vera) i ponad 60 innych gatunkach roślin. Kawa rozpuszczalna sporządzona z pełnej łyżeczki do herbaty zawiera ok. 43 mg kofeiny (150 ml), natomiast w 100 ml espresso znajduje się jej ok. 212 mg (wszystko zależy od odmiany kawy) (Bojarowicz H., Przygoda M. 2012. Kofeina. Cz. I. Powszechność stosowania kofeiny oraz jej działanie na organizm. Probl Hig Epidemiol 93(1): 8-13).

Kawa dodaje energii, polepsza pamięć krótkotrwałą, przepędza senność. Przyśpiesza metabolizm, przez co zwiększa tempo przemiany lipidów i pomaga zapobiegać zmęczeniu mięśni. Zwiększa efektywność środków przeciwbólowych. U osób uprawiających sport mała kawa tuż przed treningiem powoduje zwiększenie efektywności treningu oraz szybsze spalanie tkanki tłuszczowej. Kawa pomaga kobietom uniknąć kamieni nerkowych, ponieważ działa moczopędnie. Ponadto Badania American Chemical Society dowodzą, że kawa wykazuje silne działanie antybakteryjne (zawiera trigonilinę), dlatego przyczynia się do zmniejszenia ryzyka próchnicy (http://www.dietaifitness.pl/2012/09/kawa-jest-niezdrowa-prawda-czy-mit.html).

Według badań picie kawy w umiarkowanych ilościach może zmniejszać wystąpienie choroby Parkinsona i Alzheimera, ze względu na efekt ochronny komórek nerwowych, a także cukrzycy typu II oraz dny moczanowej. Kawa jest również źródłem antyoksydantów (zawiera dużo polifenoli), tak ważnych w zwalczaniu wolnych rodników, które niszczą zdrowe komórki. Pomaga w leczeniu migrenowych bólów głowy. Kofeina zawarta w kawie, zmniejsza ilość tłuszczu w komórkach wątroby i przyspiesza jego metabolizm. Chroni ponadto przed rozwojem groźnej choroby, występującej przy otyłości i cukrzycy typu 2 – niealkoholowym stłuszczeniem wątroby. Do takich wniosków doszli naukowcy z Duke University School of Medicine pod kierownictwem prof. Paula Yen i prof. Rohit Sinha. Badania prowadzili na modelu mysim oraz komórkowym. Podobne wyniki otrzymał wojskowy zespół naukowy z Brooke Army Medical Center kierowany przez płk dr Stephena Harrisona, który badał terapie pomocne w leczeniu niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby. Choroba ta może prowadzić ostatecznie do nowotworu. Kawa i zielona herbata chronią także przed udarem mózgu. Udowodnił to zespół naukowców japońskich z National Cerebral and Cardiovascular Center pod kierownictwem dr Yoshihiro Kokubo, który zbadał zależność występowania chorób krążenia i codziennego stosowania najpopularniejszych w Japonii napojów, jakimi są zielona herbata oraz kawa. Naukowcy zbadali ponad 83 tys. Japończyków obojga płci w wieku 45-74 lat, u których nie wykryto w momencie przystępowania do eksperymentu chorób krążenia. Dane pozyskiwano przez 13 lat (http://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego/zdrowotne-wlasciwosci-kawy-i-herbaty,artykul,1688211.html).

Według "Journal of the National Cancer Institute" regularne picie kawy przez mężczyzn zmniejsza ryzyko zachorowania na raka prostaty. Kathryn Wilson i jej koledzy z Uniwersytetu Harvarda z Wydziału Zdrowia Publicznego we współpracy z naukowcami ze Szwecji i Singapuru przeanalizowali dane zbierane przez 20 lat wśród prawie 48 tys. mężczyzn. Raz na cztery lata dostarczali oni informacji na temat ilości konsumowanej kawy. Podczas badań  zdiagnozowano ponad 5 tys. przypadków raka prostaty, z czego 642 było w stadium zaawansowanym. Mężczyźni, którzy pili największe ilości kawy (min. sześć filiżanek dziennie), mieli o około jedną piątą (20 proc.) niższe ryzyko zachorowania na raka prostaty w porównaniu z tymi, którzy nie pili jej wcale. W odniesieniu do agresywnego raka gruczołu krokowego, wśród pijących najwięcej kawy jego ryzyko było niższe aż o 60 proc., a wśród pijących od jednej do trzech filiżanek kawy - o 30 proc. Ochronne działanie kawy jest skuteczne, niezależnie od tego czy jest to kawa z kofeiną, czy bezkofeinowa (http://wiadomosci.onet.pl/nauka/niezwykle-wlasciwosci-lecznicze-kawy/q1fcc?utm_source=google&utm_medium=cpc&utm_campaign=allonet_info_dsainfo_mp).

Zatem jaka ilość filiżanek kawy dziennie jest zalecana i bezpieczna dla naszego zdrowia? Według najnowszych badań od 3 do 5 (czyli około 400-500 mg kofeiny) (Health.gov, Euromonitor, Washington Post, Bloomberg, BBC, EFSA, www.polityka.pl/tygodnikpolityka/nauka/1610345,1,ile-kaw-dziennie-mozna-wypic-zeby-sobie-nie-zaszkodzic.read). Nie powinno się przekraczać dawki 1 g kofeiny. Może to powodować skurcze mięśni twarzy i kończyn, zaburzenia czucia, nerwowość, drażliwość, bezsenność, niepokój psychiczny i ruchowy, poty, zaburzenia rytmu serca, tachykardię, zwiększoną diurezę, przyspieszony oddech, zaburzenia żołądkowo-jelitowe. W dawce 3-5 g kofeina powoduje pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego, łącznie z rdzeniem kręgowym. Może to powodować drgawki. Śmierć po spożyciu kofeiny jest notowana rzadko. Występowały przypadki śmiertelne po dawce 6,5 g i przeżycie po dawce 24 g. Spożywanie mocnej kawy przez dzieci może być niebezpieczne (Bojarowicz H., Przygoda M. 2012. Kofeina. Cz. II. Kofeina a ciąża. Możliwość uzależnienia oraz toksyczność. Zastosowanie kofeiny w farmacji i kosmetologii. Prob Hig Epidemiol 93(1): 14-20).

Według Euromonitor/Statista/•

W naszym sklepie znajdą Państwo szeroki wybór kaw, spośród których najbardziej polecamy Ale'Eko Cafe - ekologiczną kawę dla osób, które dbają również o dobre samopoczucie. Kawa jest w postaci ziaren arabiki, ale znajdą również Państwo u nas kawę mieloną. W minimalnym stopniu zakwasza organizm.