Łopian większy (Arctium lappa) jest rośliną dwuletnią i należy do rodziny astrowatych (Asteraceae). Nazwa rośliny pochodzi od słów „arctos” (grec. niedźwiedź) i „lappa” (przyczepiać się). Często w medycynie ludowej łopian nazywany jest głowaczem, kolczystym zadziorem, ale najczęściej rzepem lub dziadem.
Znalazł on również swoje miejsce w starym polskim przysłowiu „przyczepił się jak rzep do psiego ogona”. Łopian większy dorasta do 2 m, znany jest z owoców, które posiadają haczykowato zakończone szczecinki i za ich pomocą przyczepia się do ubrań oraz sierści zwierząt.
Jest jednym z najbardziej poznanych chwastów na świecie, które zawierają bogactwo biologicznie czynnych związków o działaniu prozdrowotnym. W Polsce występuje w pobliżu zabudowań, w zaroślach, na obrzeżach lasów i w przydrożnych rowach. Oprócz łopianu większego można spotkać w wielu rejonach kraju inne jego gatunki: łopian mniejszy (Arctium minus Hill Bernh.), łopian pajęczynowaty (Arctium tomentosum Mill.) oraz łopian gajowy (Arctium nemorosum Lej.) (1, 2).
Łopian wielki występuje nie tylko w Europie, ale również na Syberii, w Himalajach, Chinach, Japonii, Azji Mniejszej i na Kaukazie. Jako gatunek zawleczony występuje również w Ameryce Północnej i Południowej.
Łopian większy należy do grupy fitoterapeutycznych ziół. W fitoterapii oraz kosmetologii wykorzystuje się przede wszystkim jego korzeń. Od kilkunastu lat wykorzystuje się liście łopianu i olej otrzymywany z jego nasion w fitoterapii.
Korzeń łopianu (łac. Radix Bardanae, Radix Lappae majoris) wykopuje się jesienią, w pierwszym roku wzrostu rośliny lub wczesną wiosną przed wytworzeniem łodygi kwiatowej i suszy się po umyciu w temp. ok. 40C (3, 4, 5).
Dobroczynne właściwości zdrowotne łopianu są możliwe dzięki biologicznie aktywnym związkom chemicznym występującym przede wszystkim w korzeniu, ale także w liściach i nasionach. Są to:
inulina, polisacharydy,
białka, tłuszcze,
związki poliacetylenowe,
kwas arktygenowy,
kumaryny, asparagina,
fitosterole,
glikozydy,
nieznaczne ilości olejków eterycznych,
saponiny,
siarka i fosfor,
witamina C (3, 4, 10).
Ostatnie badania korzenia łopianu wykazały obecność kwasów fenolowych, kwercetyny, luteoliny, które są silnymi antyoksydantami.
Związki aktywne obecne w korzeniu łopianu przyczyniają się do:
detoksykacji krwi i są określane mianem naturalnego „oczyszczacza krwi”. Związki aktywne usuwają z krwi m.in. metale ciężkie, poprawiając tym samym krążenie krwi i stan zdrowia narządów ludzkiego organizmu;
wzmocnienia układu limfatycznego. Zawarte w korzeniu łopianu biologicznie aktywne związki chemiczne są w stanie wywołać drenaż limfatyczny i detoksykację limfy. Procesy te mogą wzmocnić aktywność funkcji układu limfatycznego;
pozbycia się z organizmu nadmiaru płynów, głównie wody. Związki aktywne wykazują działanie moczopędne, przyspieszają tempo wydalania moczu, mogą skutecznie wyeliminować toksyny z organizmu;
niwelowania problemów dermatologicznych. Biologicznie aktywne związki w korzeniu łopianu są znane ze swojej skuteczności w leczeniu trądziku, łuszczycy, świądu skóry, wyprysków i czyraków, dzięki właściwościom oczyszczającym krew. Ekstrakt z korzenia łopianu znacząco poprawia metabolizm skóry macierzy pozakomórkowej, a to prowadzi do redukcji zmarszczek. W dawnej medycynie przemywano „sokiem łopianowym” zmiany skórne i leczono: liszaje, zmiany łuszczycowe, wrzody skórne (w tym zmiany na podudziu), oparzenia oraz wykorzystywano do hamowania wydzielania sebum. Wyciągi lub napary z korzenia łopianu stosowano do płukania włosów w celu ich regeneracji (4, 5, 6);
obniżenia poziomu cukru we krwi. W tradycji ludowej Europy od wielu pokoleń świeży korzeń łopianu stosowano do obniżenia poziomu cukru we krwi. Te właściwości posiada inulina zawarta w korzeniu łopianu.
Inulina poprawia również gospodarkę lipidową, tzn. obniża czynniki ryzyka wywołujące uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego oraz eliminuje z organizmu toksyny i radionuklidy. Wykazuje działanie immunomodulujące i hepatoprotekcyjne.
Za działanie przeciwcukrzycowe odpowiedzialny jest również kwas arktygenowy, który prawdopodobnie zwiększa wydzielanie insuliny przez trzustkę. Preparaty zawierające korzeń łopianu mogą pomagać w normalizowaniu glikemii w przebiegu cukrzycy typu 2, a także zmniejszeniu insulinooporności;
zapobiegania chorobom nowotworowym. Badania prowadzone w laboratorium Instytutu Naukowo-Badawczego Onkologii Tomskiego Centrum Naukowego wykazały, że przeciwnowotworowe działanie zależy od biologicznie aktywnego związku występującego w korzeniu łopianu asparaginy. Związek ten wykazuje działanie cytostatyczne (tłumi wzrost i podział komórek nowotworowych) oraz indukuje apoptozę (genetycznie zaprogramowaną śmierć komórki). Badania z udziałem asparaginy przeprowadzono na komórkach nowotworowych płuc Lewisa, czerniaka, gruczolakoraka Ehrlicha (4);
łagodzenia stanów zapalnych stawów. Właściwości te posiadają zawarte w korzeniu łopianu polisacharydy, związki fenolowe, kumaryny i saponiny. Również dobre rezultaty leczenia podagry ekstraktem z korzenia łopianu otrzymali naukowcy z Tomska. Podagra (zwana też jako dna moczanowa) to bolesne zapalenie stawów, choroba związana z zaburzeniami przemiany purynowej, charakteryzującej się podwyższonym stężeniem kwasu moczowego we krwi, odkładaniem się moczanów w stawach i/lub w tkance pozastawowej;
wspomagania trawienia. Biologicznie aktywne związki zawarte w korzeniu łopianu zwiększają wydzielanie żółci i śluzu w żołądku, dlatego uważane są za jedne z najskuteczniejszych naturalnych „wspomagaczy” przemiany materii;
łagodzenia przeziębień i infekcji. Ze względu na dużą ilość związków poliacetylenowych o silnym działaniu antybiotycznym korzeń łopianu wykorzystywany jest przy przeziębieniach i w infekcjach górnych dróg oddechowych. Zaleca się używanie korzenia łopianu jako środka na odtrucia organizmu po przyjmowaniu antybiotyków.
Inne zastosowanie łopianu
Łopian ma również zastosowanie kulinarne, ponieważ spożywa się jego pędy, młode liście i korzenie. Liście wykorzystywane są do sałatek i zup. W Chinach i Japonii łopian uprawiany jest jako warzywo, dodaje się słodkie, kruche korzenie do pożywienia.
Z korzeni łopianu przygotowuje się w Japonii dania kuchni narodowej, np. pierożki, pieczyste, dżemy, różne słodycze oraz napój o nazwie Gobocha. Gobocha to herbata na odchudzanie, zalecana przez diabetyków w celu szybkiego zredukowania masy ciała. Herbata ta wzmacnia również odporność organizmu i pomaga skutecznie zwalczać infekcje i choroby wirusowe, szczególnie w okresie zimowym.
Podsmażony i rozdrobniony korzeń łopianu polecany jest zamiast cykorii jako dodatek do kawy.
Łopian większy znalazł zastosowanie nie tylko w ziołolecznictwie, kosmetologii i kuchni, ale również w przemyśle tekstylnym. Budowa owocu łopianu zwanego „rzepem” posłużyła szwajcarskiemu inż. George’a de Mestrala do zaprojektowania i stosowania znanych wszystkim rzepów, używanych do zapinania odzieży.
Przeciwwskazania: z łopianu nie powinny korzystać kobiety w ciąży. Składniki rośliny pobudzają czynności macicy.
Opracowała
Dr hab.n.med.prof.em.UM Anna Głowacka
Literatura
https://www.herbapol.com.pl – Masz to w naturze, dostępność 21.09.2021 r.
https://ziolawpelni.pl > Łopian-chwyt-niedźwiedzia, dostępność 21.09.2021 r.
https://rozanski4 > Łopian-arctium-i-metabolizm, czyli przemiana materii.
Burkowa W. N., Iwanow A. A., Siergun W. P., Jurkowska H. A.: Łopian, właściwości lecznicze. Tysiące lat tradycji w nowoczesnych produktach – Tomsk 2018 r.
lekinatury.pl/pl/enzyklopedia-ziol/lopian.html/lopian.
https://www.poradnikzdrowie.pl – Łopian, właściwości lecznicze i zastosowanie w kosmetyce.
recepta.pl – Łopian.
Skarbnica Natury – Korzeń Łopianu jako naturalny detoks dla organizmu.
https://rozanski.L/318/-czy-lopian-arctium-lappa-/dziala.
https://biolit.pl > edukacja > badania chemiczne – korzeń łopianu.
